راویان

من مردی‌ام از دودمان احترام و پرورده آب وهوای دارالامان کرمان. در بدایت حال، مال و ملک خطیر داشتم تا اینکه به وساطت صحبت ناجنس، رشته بضاعتم گسیخت و کار به جایی رسید که روگردان توقف آن دیار شدم و به راهنمایی یکی از آن رفقای بی‌سعادت، قصد دارالعلم شیراز کردم.

در عرض راه، مرکب رفیقم را حادثه‌ای روی داده، متوجه بادیه عدم شد. هر دو به یک مرکب ساخته، گاهی سواره وگاه پیاده، طی مسافت می‌کردیم. تا اینکه روزی در عرض راه به یکی از منازل، مرا به آب احتیاج شده، برهنه گشته، لنگ بستم و داخل آب شده. چون از واجبات غسل فارغ گردیدم و عزم بیرون آمدن کردم، دیدم که آن بیدادگر نمک ناشناس لباس مرا برداشته و به مرکبم سوار شده وبه سرعت هرچه تمامتر رو به گریز نهاده. چندان که از عقب او دویدم و عجز کردم، ملتفت نشده، شتابان میرفت تا از نظرم غایب شد. من در آن صحرا تنها وبی‌کس، گرسنه وبرهنه چند روز می‌گردیدم تا به حشمی رسیدم. اهل حشم، جامه کهنه به من داده، پوشیدم و قوت چند روزه دریوزه کرده، راه شیراز را سراغ کرده از آنجا به صعب‌ترین حالتی بعد از چند روز وارد شیراز شدم.

روز دیگر در سراسر بازار تفرج می‌کردم. ناگاه چشمم بر آن ناجوانمرد افتاد که لباسم در برکرده و مرکبم را سوار بود. چون مرا دید رنگش متغیر شده، به شخصی آهسته سخنان گفت و اراده رفتن کرد. من خواستم به آن شخص سخنی بگویم. اوگفت: «حاجت اظهار نیست. من سفارش تو را به آقامسعود کردم. خاطر جمع دار که او به طریق خاطرخواه به تو سلوک خواهد کرد» و عذرها خواست و رفت.

آقا مسعود نامی نزد من آمده گفت: «دل قوی دار که ایام نحوست وجفای تو گذشت و روز رفاهیت رسیده». و مرا تکلیف خانه کرد. من تصور کردم که این مرد یکی از اهل‌الله خواهد بود که در فکر تدارک کردار آن ناپاکست. به اتفاق او می‌رفتم تا به خانه‌اش رسیدم. در صحن منزل او باغچه‌ای بود. بیلی آورده به دستم داد و گفت:«ظاهرا تو را درفن دهقنت و باغبانی مهارتی باشد.این باغچه را شیار کن که موسم کاشتن شقایق است».

گفتم: «ای جوانمرد، از راه دور میرسم و ماندگی برمن اثر کرده. مرا قوت این کار نیست. خدمت دیگر به من فرما». نگاهی بی وجودانه به من کرده وگفت:«هرگاه این قدر کار از تو متشمی نشود، پس چه کار خواهی توانست کرد». به خانه رفته، جاروبی و سطلی بیرون آورده گفت: «در خانه و طویله را جاروب کن».

من باخود گفتم چون مرا با این لباس کثیف دیده، به اراده فعلگی آورده. به هر صورت، کار یک روز سهل است. شام اجرت خود را گرفته خواهم رفت. تا شام هرکاری که فرمود به تقدیم رسانیدم. چون شام شد آمدم وسطل وجاروب برزمین گذاشته وگفتم: «اکنون نوبت مهربانی شماست، به رخصت شما». گفت :«مگر چه خیال داری؟». گفتم:« میروم تا روز روشن است خود را به کنج کاروانسرایی برسانم». گفت:«مگر در آن شهری که بوده‌ای قاعده چنان است که غلامان از خانه خداوند خود شبها به کاروانسرا میروند؟»

مرا این سخن عجب آمده گفتم: «ای خواجه، مزاح مکن و حقم را بده که در این شام، خود را به جایی برسانم». تبسم کرده و گفت: «ای بد اصل! سالها بود که من از خواجه نجس تو مبلغ‌ها طلب داشتم و شهر به شهر در سراغش می‌شتافتم و او را نمی‌یافتم. اکنون خود آمده تو را به همان وجه طلبم که 40 درهم بود فروخته، روانه تبریز گردید». گفتم: «ای آقا، مسعود مرا خواجه نمی‌باشد. این لطایف اگر برای آن است که اجرتم ندهی سهل است. خدای تعالی عوض خواهد داد». تاخواستم روانه گردم، از جاجسته مرامحکم بگرفت وگفت:«ای کاکا! بنگ به دماغت رسیده؟ خواجه تو راست می‌گفت که غلام مرا عیبی نیست مگر اینکه هر سال یکمرتبه علت صرع او را در می‌یابد. ظاهرا که امشب همان علت ومرض بر تو سرایت کرده». زنجیر آورده مرا به طویله برده، محبوس ساخت وشخصی را گماشت که نگهبانی مرا کند. من چندان که عجز کردم، او نشنیده. آنگاه دانستم که مرا آن رفیق ناجوانمردم به آقا مسعود فروخته است.

چون صبح شد زنجیر ازپایم برداشت. تا شام مرابه زحمت و جفا بازداشت و باز شام در طویله محبوس کرد. هر روز مرا به انواع شغل‌های مشکل و دشوار باز می‌داشت تا بعد از چند روز از شدت آن زحمت مرا آزاری پدید آمده، رنجور وصاحب بستر شدم. آقا مسعود باخوداندیشید که «مبادا غلام بمیرد و نقصانی به من رسد.او را به هرچه بخرند، باید فروخت». مرا بدان حال به پشت الاغی بسته به کاروانسرای بیرون شهر برد وبه در هر حجره که میبرد، تعجب کرده می‌گفتند: «این مردغلام مرده را آورده، می‌فروشد».